در این مقاله میزان مصرف قطره و قرص آهن بر اساس توصیه WHO در تمام گروه‌ها شامل نوزادان و شیر خوران، کودکان، نوجوانان دختر، نوجوانان پسر، دختران و زنان در دوران بارداری و شیردهی ذکر شده است.
البته میزان مورد نیاز آهن روزانه در مقاله ای دیگر در تمام گروه های سنی و جنسی ارائه گردیده است. که با توجه به نقش آهن در بدن اطلاع از نیازهای روزانه و منابع آن و چگونگی جذب آهن در بدن توصیه می شود .
در جدول زیر به تفکیک میزان مصرف آهن را در گروههای مختلف به تفکیک بیان کرده است که بایستی به برای هر گروه به میزان مصرف و طول دوره مصرف نیز دقت شود :
اهمیت دریافت قرص یا قرص آهن، به دلیل کمبود آهن و کم‌خونی فقر آهن یکی از مهم‌ترین مشکلات تغذیه‌ای و بهداشت عمومی در جهان بشمار می‌رود .
سازمان جهانی بهداشت
آهن در کودکان
درعین‌حال، مطالعات متعددی کارایی یکسان آهن یاری هفتگی و روزانه را در کودکان ۵-۲ سال، سنین دبستان و نوجوانان نشان داده است و بر اساس نتایج این مطالعات، WHO آهن یاری هفتگی را برای این گروه‌ها پیشنهاد می‌کند .
در مورد آهن یاری هفتگی در دختران دانش‌آموز دبیرستانی، در کشور ما نیز مطالعاتی انجام‌شده است. ازجمله، در مطالعه انستیتو تحقیقات تغذیه در سال ۱۳۷۶، اثربخشی دوز هفتگی آهن در مدت ۱۲ هفته بر کاهش شیوع کم‌خونی و کمبود آهن در دختران دانش‌آموز دبیرستانی در شهرستان‌های زاهدان، رشت و اهواز بررسی شد و نتایج حاصله ضمن تائید اثربخش بودن دوز هفتگی آهن‌بر شاخص‌های آهن خون دختران، مطالعه با دوره طولانی‌تر را پیشنهاد نمود. بر این اساس، دفتر بهبود تغذیه جامعه در سال تحصیلی ۸۱-۱۳۸۰ اثربخشی دوز هفتگی آهن در دختران دبیرستانی با دو دوره ۱۶ و ۲۰ هفته را در منطقه ساوجبلاغ مطالعه کرد. نتایج این مطالعه نشان داد که آهن یاری به مدت ۱۶ هفته ذخایر آهن بدن دختران را بهبود می‌بخشد و تفاوت معنی‌داری از این نظر بین ۱۶ و ۲۰ هفته وجود ندارد.
مصرف فولات
با توجه به اینکه دریافت روزانه ۴۰۰ میکروگرم فولات در حوالی زمان لقاح، بروز نقص در لوله عصبی را به میزان قابل‌توجهی کاهش می‌دهد، شروع مکمل فولات سه ماه قبل از تصمیم به بارداری و یا به‌محض اطلاع از بارداری به میزان قابل‌توجهی خطر بروز نقص لوله عصبی (NTD) را کاهش می‌دهد. به همین دلیل بهتر است مکمل‌های آهن حاوی ۴۰۰ میکروگرم اسیدفولیک در برنامه‌های آهن یاری مصرف شوند و اگر چنین مکمل‌هایی در دسترس نباشد، باید مکمل‌های موجود آهن همراه با مکمل اسیدفولیک مصرف شوند .
دستورالعمل اجرایی برنامه مصرف آهن
۱- ترکیبات سولفات فرو مانند سایر ترکیبات آهن از قابلیت جذب خوبی برخوردار هستند و در مقایسه با سایر مکمل‌ها ازنظر هزینه نیز ارزان‌تر و به‌صرفه‌تر می‌باشند. به همین دلیل، سازمان جهانی بهداشت سولفات فرو را به‌عنوان مکمل آهن مناسب برای برنامه‌های آهن یاری در سطح وسیع توصیه می‌کند. در کشور ما نیز به دلیل امکان تولید سولفات فرو در داخل کشور و ارزان‌تر بودن آن در مقایسه با فومارات فرو که تولید داخلی هم ندارد، مکمل یاری آهن با سولفات فرو توصیه‌شده است .
۲- WHO دوز پیشگیری‌کننده کمبود آهن در نوجوانان و زنان سنین باروری و زنان باردار و شیرده را ۶۰ میلی‌گرم آهن المنتال توصیه کرده است. با توجه به اینکه قرص سولفات فرو تولیدی در داخل کشور حاوی ۵۰ تا ۵۵ میلی‌گرم آهن المنتال است می‌توان از قرص‌های تولیدی در داخل کشور در برنامه پیشگیری از کمبود آهن در گروههای سنی مذکور استفاده کرد .
۳- سازمان جهانی بهداشت توصیه کرده است که مکمل‌های آهن به‌صورت ترکیب با اسیدفولیک مصرف شود (قرص آهن با mg ۶۰ آهن المنتال و ۴۰۰ میکروگرم اسیدفولیک و درصورتی‌که این نوع مکمل در دسترس نباشد، مکمل‌های حاوی mg۶۰ آهن و ۲۵۰ میکروگرم اسیدفولیک برای زنان باردار و شیرده). در کشور ما در حال حاضر قرص آهن بدون اسیدفولیک تولید می‌شود و تا زمانی که این قرص‌ها به‌صورت ترکیب با اسیدفولیک تولید شوند، باید از قرص سولفات فرو موجود در کشور در برنامه‌های آهن یاری استفاده نمود . بدیهی است درصورتی‌که قرص آهن همراه با ۲۵۰ یا ۴۰۰ میکروگرم اسیدفولیک، اهدایی یونیسف در دسترس باشد استفاده از آن‌ها بلامانع است .
۴- هر قطره سولفات فرو در حدود ۱.۲۵ میلی‌گرم آهن المنتال دارد .
۵- برای نوزادان LBW اعم از شیر مادر خوار و شیر خشک خوار توصیه می‌شود زمانی که وزن بدن آن‌ها به دو برابر وزن هنگام تولد رسید، روزانه حداقل ۲ میلی‌گرم آهن المنتال به اجزاء کیلوگرم وزن بدن داده شود و برای آن‌ها با توجه به اینکه هر قطره حاوی ۱.۲۵ میلی‌گرم آهن المنتال است، تعداد قطره آهن موردنیاز روزانه نوزاد باید محاسبه شود. به‌عنوان‌مثال، نوزادی که با وزن ۲ کیلوگرم به دنیا آمده است، هنگامی‌که وزنش به ۴ کیلوگرم رسید باید آهن یاری به میزان ( ۲ میلی‌گرم x۴ کیلوگرم وزن = ۸ میلی‌گرم ) آغاز شود و با توجه به اینــکه هــر قطره حدود ۱.۲۵ میلی‌گرم آهن المنتال دارد، در حدود۶ قطره آهن ( قطره ۶=۱.۲۵÷۸ میلی‌گرم ) در روز برای این نوزاد توصیه می‌شود
تذکر : برحسب شدت کم‌خونی نوزاد و بر اساس توصیه پزشک مقدار آهن تجویزشده می‌تواند بیشتر باشد .
۶- برای کودکان ۶ تا ۲۴ ماهه، اعــم از شــیر مادر خوار و شیر خشک خوار، تجویز قطره آهن به میزان روزانه ۲ میلی‌گرم به ازاء کیلوگرم وزن بدن همزمان با شروع تغذیه تکمیلی (۱۸۰ روزگی) توسیه می‌شود . بر اساس توصیه کمیته کشوری تغذیه کودکان و کمیته علمی آهن یاری، تجویز روزانه ۱۵ قطره آهن دوز پیشگیری مناسبی برای کودکان این گروه سنی است .
تذکر مهم : شروع قطره آهن قبل از ۶ ماهگی ( بین ۴ تا ۶ ماهگی ) که از سوی برخی از متخصصین کودکان و خون مطرح‌شده است، در جلسه کمیته علمی مطرح شد که مورد تائید قرار نگرفت. بر اساس نظر کمیته علمی، شروع قطره آهن قبل از ۶ ماهگی با توجه به این نکته که آهن رشد عوامل عفونی را تسریع می‌کند، درست نیست . زیرا ، آسیب‌پذیری و موارد ابتلا به عفونت در کودکان را از قبل از ۶ ماهگی افزایش می‌دهد و بدین ترتیب شانس وارد شدن کودکان در چرخه سوءتغذیه و عفونت در فاصله زمانی کوتاه‌تری بعد از تولد، افزایش می‌یابد و تأکید شد برای کودکانی که رشد مطلوب دارند، قطره آهن از ۶ ماهگی ( همزمان با شروع تغذیه تکمیلی ) به مقدار ۱۵ قطره در روز تجویز شود .
* در کودکانی که بین ۴ تا ۶ ماهگی دچار اختلال رشد هستند و تغذیه تکمیلی آنان قبل از ۶ ماهگی آغاز می‌شود ، همزمان باید قطره آهن به میزان ۱۵ قطره در روز آغاز و تا ۲۴ ماهگی ادامه داده شود .
۷- برای پیشگیری از کمبود آهن در کودکان ۲ تا ۶ سال، هر هفته در حدود ۳۰ قطره سولفات فرو را در یک قاشق مرباخوری ریخته و به کودک بدهید . بجای قطره می‌توان از شربت آهن نیز استفاده نمود. در این صورت با قاشق ۵/۱ میلی‌لیتری پیمانه موجود در شربت، به میزان ۲ قاشق شربت هفته‌ای یک‌بار (ترجیح“ در دو وعده) به مدت ۳ ماه در سال توصیه می‌شود .
۸- برای کودکان ۷ تا ۱۴ سال دختر و پسر، یک قرص سولفات فرو در هفته در یک دوره ۳ ماهه در سال توصیه می‌شود . بهترین زمان مصرف قرص آهن از شروع سال تحصیلی به مدت ۳ ماه (۱۲ هفته) است .
۹- برای نوجوانان دختر (۱۹-۱۴ سال) و نوجوانان پسر ( ۱۹-۱۵ سال ) در سنین بلوغ یک قرص سولفات فرو در هفته و در یک دوره ۴ ماهه ( ۱۶ هفته در سال ) توصیه می‌شود. به علت جهش رشد نوجوانی در دختران و پسران نوجوان و همچنین شروع عادت ماهیانه در دختران نوجوان، این گروه سنی به‌سرعت در معرض خطر کمبود آهن و کم‌خونی ناشی از آن قرار می‌گیرند و مصرف قرص آهن هفته‌ای یک‌بار برای پیشگیری از کمبود آهن در این گروه سنی ضروری است. بهترین زمان شروع مصـــرف قرص آهن هفتگی در این گروه از شروع سال تحصیلی به مدت ۴ ماه (۱۶ هفته) می‌باشد. مدت ۱۶ هفته با اجرای یک طرح تحقیقاتی در منطقه ساوجبلاغ در استان تهران بر روی دختران دانش‌آموز دبیرستانی به‌عنوان دوره مناسب آهن یاری که بهبود ذخایر آهن بدن را به دنبال داشت، تعیین شد .
۱۰- مصرف قرص آهن (سولفات فرو) به مقدار یک قرص در هفته در یک دوره ۴ ماهه (۱۶ هفته در سال) برای کلیه زنان در سنین باروری (۱۵ تا ۴۹ سال) توصیه می‌شود.
۱۱- زنان باردار از پایان ماه چهارم بارداری تا ۳ ماه پس از زایمان باید روزانه یک قرص سولفات فرو مصرف نمایند .
بالاترین کیفیت موجود قرص آهن در ایران
قرص اسیدفولیک در دوره بارداری در کنار قرص آهن
به دلیل ضرورت مصرف مکمل اسیدفولیک در دوره بارداری، طبق بخشنامه کشوری مصرف روزانه یک عدد قرص اسیدفولیک توصیه می‌شود. زمان شروع قرص اسیدفولیک، ۳ ماه قبل از تصمیم به بارداری و یا به‌محض اطلاع از بارداری تا هنگام زایمان است
برای مصرف مکمل آهن نکات ذیل باید از هر طریق ممکن به خانواده‌ها آموزش داده شود :
– قطره آهن بین دو وعده شیر و با یک قاشق مرباخوری، قطره‌چکان و یا سرنگ به کودک داده شود. در مورد کودکان شیر مادر خوار، به این نکته توجه شود که لاکتوفرین موجود در شیر مادر، خود تسهیل‌کننده جذب آهن است .
– برای جلوگیری از تیره شدن رنگ دندان‌ها ، پس از دادن قطره آهن ، مقداری آب به کودک داده و دندان‌ها را با یک پارچه تمیز پاک‌کنید .
– بهترین زمان تجویز قرص آهن در کودکان و نوجوانان، (دانش آموزان مقطع ابتدایی، راهنمایی و دبیرستان) ابتدای سال تحصیلی است. می‌توان به دانش آموزان توصیه کرد که یک روز مشخص و ثابت را در هفته برای مصرف قرص آهن در نظر بگیرند. در حال حاضر فقط دختران دانش‌آموز دبیرستانی از طریق مراکز بهداشت استان تحت پوشش برنامه آهن یاری قراردادند و قرص آهن به‌طور رایگان در مدارس توزیع می‌شود. برای سایر گروه‌ها آهن یاری در حد توصیه به والدین و دانش آموزان بوده و برنامه توزیع آهن در مدارس ابتدایی و راهنمایی اجرا نمی‌شود .
برای زنان سنین باروری نیز مصرف قرص آهن در روزهای معینی از هفته در حد توصیه ارائه شود که احتمال فراموش کردن مصرف قرص کمتر شود. در مورد این گروه نیز برنامه توزیع قرص آهن از طریق واحدهای بهداشتی درمانی اجرا نمی‌شود. اما مصرف قرص آهن در برنامه‌های آموزشی به میزان ۱۶ هفته در سال و هر هفته یک قرص آهن توصیه شود .
– درصورتی‌که خانمی در سن باروری مصرف قرص آهن در روز تعیین‌شده را فراموش کرد بهتر است فردای آن روز قرص آهن را بخورد .
– مصرف چای، قهوه، کاکائو و همچنین شیر، پنیر و به‌طورکلی ترکیبات کلسیم‌دار همراه با قرص آهن باعث کاهش شدید جذب آن می‌گردد. حداقل یک ساعت قبل و ۲ ساعت پس از مصرف مکمل آهن، از خوردن مواد فوق‌الذکر که جذب آهن مکمل را کاهش می‌دهند خودداری شود. مصرف ماست به علت داشتن اسیدلاکتیک که خود افزایش‌دهنده جذب آهن است، بلامانع می‌باشد .
– خوردن آب میوه و یا میوه بخصوص مرکبات همراه با مکمل آهن به دلیل داشتن ویتامین C باعث افزایش جذب آن می‌شود .
– در صورت بروز اختلال گوارشی (درد معده، تهوع، اسهال و یا یبوست) که البته در درصد کمی از افراد ایجاد می‌شود، قرص آهن بعد از غذا مصرف شود. به‌طورکلی مصرف قرص آهن با معده خالی به این دلیل که اختلالات گوارشی را تشدید می‌کند توصیه نمی‌شود.
– با مصرف مکمل آهن، مدفوع تیره‌رنگ می‌شود . این موضوع طبیعی بوده و جای نگرانی نیست .
تذکر مهم : در حال حاضر، آهن یاری برای زنان باردار و کودکان زیر ۲ سال و دختران دانش‌آموز دبیرستانی از طریق شبکه‌های بهداشتی درمانی کشور انجام‌شده و قرص آهن به‌طور رایگان توزیع می‌شود. برای سایر گروه‌هایی که آهن یاری برای آن‌ها توصیه‌شده است، در هنگام آموزش افراد به توصیه و ارائه پیشنهاد اکتفا کنید. فعلاً برنامه توزیع رایگان قرص آهن برای این گروه‌ها اجرا نمی‌شود و هدف از تهیه دستورالعمل آهن یاری برای این گروه‌ها آن است که توصیه مقادیر مکمل آهن برای پیشگیری از بروز کمبود آهن در سراسر کشور در بخش خصوصی و دولتی به‌طور یکسان و هماهنگ انجام شود.
- قرص اسیدفولیک در دوره بارداری در کنار قرص آهن
- دستورالعمل اجرایی برنامه مصرف آهن
- مصرف فولات قبل از بارداری
- نقش آهن در کودکان
Leave feedback about this